ΦΑΡΟΣ ΠΟΝΤΙΚΟΝΗΣΙ

Πλησιάζοντας στον ύφαλο Λευθέρης (Το ναυάγιο)

Κατ’ αρχήν να πούμε τι σημαίνει η αρχαιοελληνική λέξη αλεώριο:είναι η κατασκευή η οποία επισημαίνει έναν ναυτιλιακό κίνδυνο (συνήθως ύφαλο) και η οποία χρησιμεύει μόνο για την ημέρα, καθώς δεν φωτίζεται. Συνήθως ήταν άσπρα ώστε να μπορούν κάπως να ξεχωρίζουν στο ημίφως και στο σεληνόφως.

Στον δίαυλο της Σκιάθου (μεταξύ αυτής και της Θεσσαλίας) υπάρχει ένας από τους πιο επικίνδυνους υφάλους, ο ύφαλος Λευτέρης ή Λευθέρης ή Μύρμηξ, με βάθη νερού 1-2 μέτρα. Το στενό της Σκιάθου παρόλο που έχει πλάτος περίπου 2,5 μίλια στην πραγματικότητα είναι πολύ στενότερο, καθώς προς την μεριά της Σκιάθου υπάρχουν πολλά ρηχά, τα λεγόμενα «Έλενα», και στη μέση ο Λευτέρης με μήκος (από Β προς Ν) περίπου 170-180 μ. και πλάτος περ. 80 μ. Το αποτέλεσμα είναι το στενό της Σκιάθου να είναι από τα πιο επικίνδυνα για την ναυσιπλοΐα…και πολλά καράβια είτε έπεσαν στον Λευτέρη είτε έκατσαν στα ρηχά της Έλενας.

Επειδή στον 19ο αιώνα μια από τις βασικές γραμμές ήταν και η γραμμή Πειραιά-Βόλου-Θεσσαλονίκης, υπήρχε η αναγκαιότητα της επισήμανσης του Λευτέρη. Όμως, την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν ακόμη οι αυτόματοι φάροι και θα έπρεπε να κτισθεί μεγάλος επιτηρούμενος φάρος. Το κόστος όμως για μια τέτοια κατασκευή ήταν απαγορευτικό για την τότε Ελλάδα και προτιμήθηκε η έμμεση επισήμανση του διαύλου, η οποία μπορεί να μην έλυνε πλήρως το πρόβλημα, αλλά ήταν μια κάποια λύση. Έτσι λοιπόν κατασκευάσθηκε ο μεγάλος φάρος στο Ποντικονήσι, Βόρεια της Εύβοιας και απέναντι από το στενό. Ο φάρος αυτός φώτιζε τον δίαυλο κατά τομείς. Ο ένας τομέας έδειχνε τον ασφαλή διάπλου, ο άλλος ότι πηγαίνεις προς τα ρηχά της Έλενας και ο τρίτος ότι πας καταπάνω στον Λευτέρη. Όμως στα 1915, και την ώρα που πέρναγε, νύχτα το στενό, μια Γαλλική νηοπομπή, έσβησε ο φάρος στο Ποντικονήσι και κάποιο καράβι έπεσε στον Λευτέρη, ενώ ένα άλλο που περνούσε ημέρα έπεσε στα ρηχά της Έλενας, στην προσπάθεια του να φυλαχτεί από τον Λευτέρη.

Εν τω μεταξύ τα χρόνια πέρασαν και ανακαλύφθηκαν και οι αυτόματοι φάροι ασετυλίνης, οπότε αποφασίσθηκε η κατασκευή αλεωρίου με αυτόματο φάρο AGA επάνω στον Λευτέρη. Όταν λοιπόν το πλοίο «Πηνειός» της Υπηρεσίας Φάρων ξεκίνησε τις εργασίες για την κατασκευή του αλεωρίου, διαπιστώθηκε ότι είχαν προηγηθεί κάποιοι άλλοι. Επάνω στον Λευτέρη βρέθηκαν ογκόλιθοι διαμορφωμένοι από ανθρώπινο χέρι και οι οποίοι αποτελούσαν την βάση κάποιας κατασκευής. Στα αρχεία δεν βρέθηκε κανένα στοιχείο που να δείχνει ότι είχε υπάρξει παλαιότερα απόπειρα κατασκευής αλεωρίου, ούτε επί Τουρκοκρατίας και Ρωμαιοκρατίας. Ο Λυκούδης, λοιπόν, άρχισε να ψάχνει στους αρχαίους γεωγράφους και ιστορικούς, μήπως βρεί κάποια αναφορά σχετική. Και η αναζήτηση τελικά τον οδήγησε στον Ηρόδοτο, ο οποίος ανέφερε ότι τρείς περσικές τριήρεις του Ξέρξη έπεσαν επάνω στον ύφαλο Μύρμηξ (όπως λεγόταν τότε ο Λευτέρης) και στην συνέχεια οι Πέρσες έκτισαν μια πέτρινη στήλη επάνω στον ύφαλο για να τον επισημάνουν. Μετά από αυτό πέρασε ασφαλώς τον δίαυλο όλος ο στόλος του Ξέρξη προς τον Ευβοϊκό. Στη συνέχεια, όταν στα 1928 ο «Πηνειός» πήγε για συντήρηση του φάρου, ο Λυκούδης έστειλε δύτες για να ανασύρουν μερικές από τις πέτρες του Ξέρξη. Οι δύτες ανέσυραν 8 μεγάλους ογκόλιθους διαμορφωμένους με χτένι, βάρους 700-1200 κιλών ο κάθε ένας. Το δε υλικό τους ήταν δολομίτης από την κοντινή Σηπιάδα, στην οποία υπήρχαν και ίχνη αρχαίου λατομείου. Και καθώς η χρονολογία ήταν βεβαιωμένη από τον Ηρόδοτο (480 πχ), θεωρήθηκε το αρχαιότερο έργο (στην Ελλάδα) σχετικά με την ασφάλεια της ναυσιπλοΐας…κατά 2,5 αιώνες προγενέστερο του φάρου της Αλεξάνδρειας.

Οι καταδύσεις γύρω από τον ύφαλο προσφέρουν μια μοναδική εμπειρία. Κάθετοι τοίχοι που χάνονται στο μπλε, λιβάδια από αμέτρητες γοργονίες, σύγχρονα ναυάγια και έντονη υποβρύχια ζωή συνθέτουν ένα υποβλητικό υποβρύχιο σκηνικό ικανό να συγκινήσει και τον πλέον έμπειρο αυτοδύτη.

Όλα τα παραπάνω στοιχεία προέρχονται από άρθρα του Στυλιανού Λυκούδη, τα οποία δημοσιεύθηκαν σε τεύχη (του 1948) της εγκυκλοπαίδειας του ΗΛΙΟΥ. Σε υποσημείωση του Λυκούδη, αναφέρεται ότι αποτελούν μέρος της πρώτης του ανακοίνωσης (ως Ακαδημαϊκού) στην Ακαδημία Αθηνών, το 1928.