Ορισμός

Φάρος γενικά είναι η συσκευή εκπομπής δυνατού φωτεινού σήματος που επισημαίνει συγκεκριμένη θαλάσσια περιοχή. Kάθε φάρος εκπέμπει ένα σταθερό σήμα, που σε καμία περίπτωση δεν είναι ίδιο με το σήμα άλλου φάρου της ίδιας περιοχής. Πάνω στον ναυτικό χάρτη, κάτω από κάθε φάρο αναγράφονται τα χαρακτηριστικά της εκπομπής του φωτεινού σήματος καθώς και η απόσταση από την οποία αρχίζει να γίνεται ορατός. Σε μερικούς επισημαίνεται ακόμα και η γωνία της διάκρισης τους. Έτσι, η νυχτερινή πλεύση καλό θα είναι να έχει σημεία προορισμού ή διέλευσης, φάρους.

Πως δουλεύουν οι φάροι

(δειτε το video)

Είδη φάρων

Για την πιό εύκολη κατανόηση της επί μέρους ονοματολογίας κρίνεται σκόπιμο να αναφερθούμε σε καθένα χωριστά.

Πυρσός ονομάζεται η συσκευή που εκπέμπει φως ώστε να επισημαίνεται από τους ναυτιλομένους είτε βρίσκεται σε σταθερό έδαφος είτε επιπλέει. Οι πρώτοι είναι οι φάροι , τα φανάρια των λιμένων και οι φανοί ευθυγράμμισης.Οι πιό εξελιγμένοι τεχνολογικά σβήνουν μόλις πέσει πάνω τους ηλιακό φως και ανάβουν όταν ο ήλιος δύσει ή κρυφθεί από τα σύννεφα.

Ο φάρος είναι ένας πυρσός που χρησιμοποιείται για την ακτοπλοία με φωτοβολία έως 20 ναυτικά μίλα, ενώ ο φανός χρησιμοποιείται για την ένδειξη φυσικού η τεχνικού λιμανιού. Φανοί υπάρχουν και περιστασιακοί, που λειτουργούν μόνον όταν υπάρχει κίνηση από και προς το λιμάνι, ενώ οι κατευθύνσεως χρησιμοποιούνται για την οροθέτηση ασφαλούς προς την πλεύση τομέα και οι ευθυγράμμισης για την υπόδειξη πορείας .
Επίσης υπάρχουν και οι φωτοσημαντήρες , των οποίων η τοποθέτηση αποσκοπεί στην προειδοποίηση και υπόδειξη υφάλων.

Σε κάθε περίπτωση κάθε μια από τις παραπάνω πηγές διακρίνεται για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της που έχουν να κάνουν με το χρώμα, τη διάρκεια, και τη συχνότητα της ακτινοβολίας τους. Τα στοιχεία τους δίνονται πάνω σε χάρτες , πλοηγούς , πίνακες κ.λ.π.
Τα φωτεινά σήματα που εκπέμπονται τη νύκτα για να καθοδηγούν τους ναυτιλλομένους χωρίζονται σε κατηγορίες που έχουν σχέση με το είδος της εγκατάστασης , το χώρο λειτουργίας την ένταση του εκπεμπόμενου φωτός όπως και του χρώματος του.
Μια ξεχωριστή κατηγορία που χρησιμοποιείται κυρίως από αεροσκάφη είναι οι αεροφάροι. Η δέσμη τους εκπέμπεται πάνω από τον ορίζοντα κατά 10-15 μοίρες και ονομάζονται αεροναυτικοί. Είναι συνήθως μεγάλου ύψους και έντασης - μεγαλύτερης εκείνης των ναυτιλιακών φάρων- και διακρίνονται -η ανταύγεια τους- από μεγαλύτερη απόσταση όταν προσεγγίζουμε από το ανοικτό πέλαγος. Πάντως εκείνοι που είναι ορατοί από την θάλασσα και μπορούν να χρησιμεύσουν με οποιοδήποτε τρόπο στους ναυτιλλόμενους περιέχονται στον φαροδείκτη. Η χρήση τους πρέπει να γίνεται με προσοχή γιατί δεν είναι σχεδιασμένοι και προορισμένοι για τη ναυτιλία. Ως χαρακτηριστικό τους προτάσσεται η λέξη "aero".
Επιπλέον υπάρχουν οι φανοί εμποδίων αεροπλοίας που επισημαίνουν ραδιοπύργους, ιστούς, καπνοδόχους, κεραίες, εμπόδια για αεροσκάφη και είναι συνήθως κόκκινου φωτός σταθερού η με αναλαμπές.

Χαρακτηριστικά και αναγνώριση του φάρου.

Η χαρακτηριστική διαδοχική διάταξη των φάσεων φωτός- σκότους αλλά και των διαφορετικών χρωμάτων φωτός επιτρέπει την αναγνώριση του φάρου. Σημειώστε πως:

"Ποτέ ένας φάρος δεν παρουσιάζει το ίδιο σήμα με κάποιον άλλο στην ίδια γεωγραφική περιοχή".

Tο βασικό χαρακτηριστικό του κάθε φάρου είναι οι αναλαμπές του, μία ή περισσότερες μετά από διάστημα παρατεταμένου σκότους. Κάθε αναλαμπή ή αλλαγή χρώματος ονομάζεται φάση και η διάρκειά της σε δευτερόλεπτα, μέσα στην οποίαν αποδίδεται το πλήρες χαρακτηριστικό του φάρου ονομάζεται περίοδος.

Ένας πρακτικός τρόπος μέτρησης του χρόνου που μεσολαβεί ενδιάμεσα των εκπομπών του φωτεινού σήματος, είναι ο καπετάνιος να συλλαβίζει:

"Ένα μισισιπι", "δύο μισισιπι", "τρία μισισιπι" κ.λ.π.

υπολογίζοντας μ' αυτό τον τρόπο τα δευτερόλεπτα και στη συνέχεια να μετράει τις αναλαμπές, ούτως ώστε συγκρίνοντας με την ένδειξη του χάρτη να σιγουρεύεται ότι βρίσκεται στο σωστό μέρος.

Aλλά και αντίθετα, αν για κάποιο λόγο δει ένα φάρο χωρίς να ξέρει που βρίσκεται, μετράει τα χαρακτηριστικά, και ανατρέχει στο χάρτη της περιοχής και πιστοποιεί τη θέση του, ανάλογα στις πόσες μοίρες βλέπει το φάρο. H απόσταση είναι σημειωμένη πάνω στο χάρτη και αυτή.

Η αναγνώριση κάθε φωτεινού σήματος τη νύκτα αποτελεί τη βασική φροντίδα κάθε κυβερνήτη σκάφους. Αφού συμβουλευτούμε τα σχετικά βοηθήματα (χάρτες κ.λ.π.), παρατηρώντας το φανάρι, μετράμε πρώτα τον αριθμό αναλαμπών και στην συνέχεια τη διάρκεια της περιόδου. Αν έχουμε δέσμη-ομάδα αναλαμπών , η περίοδος αρχίζει από το άναμμα της πρώτης ως τη στιγμή που ανάβει η αναλαμπή της επόμενης δέσμης-ομάδας.

Όταν πλησιάζουμε στις ακτές είναι πολύ χρήσιμο να γνωρίζουμε από ποια απόσταση θα φανεί τη νύκτα το εστιακό φως του φάρου. Σε περίπτωση κακής ορατότητας π.χ. ομίχλης ή βροχής , είναι δυνατόν από τη συσσώρευση νερών, το φως τους να είναι δύσκολα ορατό ακόμη και από μικρή απόσταση. Όταν επικρατεί πολύ ψύχος, το γυαλί του φάρου καλύπτεται με πάγο, μειώνοντας την ορατότητα του σημαντικά ενώ ακόμη και το έγχρωμο φως αλλοιώνεται προς το λευκό.

Ανάλογα με την κατηγορία του φωτός που εκπέμπουν διακρίνονται σε σταθερούς, ρυθμικούς η εναλλασσόμενους.

Οι σταθεροί φάροι εκπέμπουν συνεχές και σταθερό φως χωρίς διακοπές η εναλλαγές. Οι ρυθμικοί εκπέμπουν φως που παρουσιάζει διακοπές με κανονική περίοδο ενώ οι εναλλασσόμενοι φάροι εκπέμπουν φως με εναλλαγές χρωμάτων.

Aνάλογα δε με το χαρακτηριστικό τους σε:

_ Διαλείψεις Δλ, όταν η διάρκεια φωτός είναι μεγαλύτερη από εκείνη του σκότους

_ Ισοφαρικά ίσο, όταν η διάρκεια φωτός είναι ακριβώς ίση με εκείνη του σκότους.

_ Αναλαμπές , όταν η διάρκεια φωτός είναι ακριβώς ίση με εκείνη του σκότους.

_ Σπίθες, όταν οι γρήγορες αναλαμπές-σπινθηρισμός- υπερβαίνουν τις 50 ανα λεπτό

Επίσης συνδυασμούς των παραπάνω όπως:

_ Δέσμη/ομάδα διαλείψεων (2) - σύνθετη ομάδα διαλείψεων (3+4).

_ Μακρά αναλαμπή-δέσμη/ομάδα αναλαμπών (3) - σύνθετη δέσμη αναλαμπών (2+3)

_ Δέσμη /ομάδα σπιθών (9) - διακεκομένες σπίθες - ταχείες σπίθες

_ Σταθερό και αναλαμπή ή σταθερό-δέσμη-αναλαμπή

Α. Σταθερό - Fixed light Β. Διαλείπον - Occulting light Γ. Aναλάμπον - Flasging light Δ Ισοφασικό - Isophase light Ε.Σπινθηρίζον - Quick flashing light ΣΤ Σπινθηρίζον διακεκομένα - Interrupted flashing Ζ Εναλλασσόμενο - Alternative light Η Δέσμη διαλείψεων - Group occulting light Θ Σύνθετη δέσμη διαλείψεων - Composite group occulting Ι Μακρά αναλαμπή -Long flashing Κ Σύνθετη δέσμη αναλαμπών - Composite group flashing Λ Δέσμη σπινθηρισμών - Group quick flashing Μ Ταχισπινθηρίζον - Very quick Ν Δέσμη ταχυσπινθηριζμών - Group very quick Ξ Ταχισπινθηρίζον διακεκομένα - Interrupted very quick

H ναυτική σήμανση όμως είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο που η λεπτομερής ανάλυση θα είναι περισσότερο σπαζοκεφαλιά για μας, παρά χρήσιμη. Tα συστήματα της ναυτικής σήμανσης είναι δύο, το "A" και το "B". Στην Eλλάδα από το 1979 ισχύει το "A" και βάσει αυτού επικρατεί η αρχή "κόκκινο αριστερά", "πράσινο δεξιά". Aυτή η φωτεινή σήμανση εκτός από την πλευρική σηματοδότηση των σκαφών, ισχύει και στις εισόδους των λιμανιών. Έτσι, κατά την είσοδο στο λιμάνι το κόκκινο πάει με το κόκκινο και το πράσινο με το πράσινο. Kατά την έξοδο αντίθετα. Aλλά και μεμονωμένο κάποιο χρωματιστό φως αν δείτε στην κατεύθυνσή σας προς την ακτή, ανάλογα με το χρώμα του πρέπει να το αφήσετε στη σωστή πλευρά γιατί το πιο πιθανόν είναι να επισημαίνει αβαθή νερά από τη μεριά την οποία καλύπτει.

Μέρη του Φάρου και Αρχιτεκτονική του Δομή

Το βασικό κτίσμα του φάρου είναι ο πύργος, στην κορυφή του οποίου υπάρχει και συντηρείται και προστατεύεται το φως. Η κορυφή του πύργου είναι επίπεδη και περικλείεται από κιγκλίδωμα.  Στη μέση υψώνεται κυκλική κατασκευή [χτιστή ή μεταλλική], που αποτελεί τη βάση του μηχανήματος και πάνω από αυτή τη βάση βρίσκεται ο κλωβός. Ο φωτιστικός κλωβός, μέσα στον οποίο βρίσκεται το φωτιστικό όργανο, είναι κυλινδρικού ή πολυγωνικού σχήματος, με μεταλλικούς ορθοστάτες που συγκρατούν τα τζάμια, ενώ σκεπάζεται από τρούλο συνήθως χάλκινο. Στην κορυφή του τρούλου υπάρχει πάντα ο ανεμοδείκτης και το αλεξικέραυνο. Ο κλωβός έρχεται πάντα προκατασκευασμένος και απλά συναρμολογείται επί τόπου.  Σε μεγάλους φάρους, όπου υπάρχει ανάγκη νυχτερινής βάρδιας, προβλέπεται ιδιαίτερο διαμέρισμα κάτω από το μηχάνημα για τον φύλακα υπηρεσίας.

Το υπόλοιπο σώμα του πύργου, τουλάχιστον στους ελληνικούς φάρους, περικλείει το κλιμακοστάσιο, στο ύψος του οποίου κινείται το συρματόσχοινο που με το βάρος του δίνει την περιστροφή στο φωτιστικό.  Το άθροισμα του ύψους του πύργου με το ύψος της βάσης του από την επιφάνεια της θάλασσας είναι αυτό που δίνει τη φωτοβολία του μηχανήματος. Πρέπει δηλαδή αυτό το άθροισμα [το εστιακό ύψος] να είναι τέτοιο ώστε το μήκος της εφαπτομένης από το φως, να συναντά την επιφάνεια της θάλασσας ή τη γέφυρα του πλοίου στο όριο φωτοβολίας του μηχανήματος.

Η αρχιτεκτονική δομή των φάρων διακρίνεται σε γενικές κατηγορίες ανάλογα με:

1) Τον τύπο της κάτοψης [κυκλική, τετραγωνική, οκταγωνική ή εξαγωνική]

Το κυλινδρικo σχήμα του πύργου των φάρων είναι το πιο ενδεδειγμένο, κυρίως για φάρους κάποιου ύψους, οι οποίοι είναι συγχρoνως εκτεθειμένοι σε περιμετρικούς ανέμους, ενώ ενσωματώνεται ευκολoτερα σε οποιαδήποτε γεωμορφολογία. Είναι αποδεκτό πως η πίεση του ανέμου σε κυλινδρική επιφάνεια είναι ίση με τα 2/3 της πίεσης που θα ασκούσε ο άνεμος σε επίπεδη επιφάνεια ύψους και πλάτους ίδιου με την περίμετρο του πύργου. Η κατασκευή κυλινδρικού ή κολουρωνικού σχήματος είναι ιδιαίτερα δαπανηρή και επιλεγόταν για θέσεις για τις οποίες κρινόταν απολύτως αναγκαίο.
2. Το οκταγωνικo σχήμα θεωρείται αρκετά ανθεκτικo για τις ίδιες συνθήκες καταπoνησης.
3. Το τετράγωνο σχήμα, λιγoτερο δαπανηρo και απλούστερο στην κατασκευή, συναντιέται σε πύργους με κάποια φυσική προφύλαξη και σε σημεία γενικoτερα που δεν απειλούνται απo ιδιαίτερα δυσμενείς συνθήκες.

Οκταγωνικός φάρος Σαπιέντζας	Κυλινδρικός φάρος Αλεξανδρούπολης	Τετράγωνος φάρος στη Λάκα Παξών

2) Την ενσωμάτωσή του ή μη σε άλλα κτίσματα

1. μεμονωμένοι ως απλοί πύργοι
2. μεμονωμένοι με ενσωματωμένους στην κύρια κάτοψη βοηθητικούς χώρους
3. σε επαφή με μικρότερα κτίσματα [φαρόσπιτα κυρίως ορθογωνικής διάταξης]
4. σε γειτνίαση με άλλα κτίσματα
5. ενσωματωμένοι σε ευρύτερο οικιστικό σύνολο<
6. ιδιαίτερη κατηγορία αποτελεί η κατασκευή φάρων σε υφάλους μέσα στη θάλασσα, καθώς και
7. η συνύπαρξη δύο φάρων σε γειτονική μεταξύ τους απόσταση [παύση λειτουργίας του ενός και αντικατάστασή του με άλλο]

3) Την οργάνωση των όψεων

1. αρχιτεκτονικός ρυθμός
2. τύπος ανοιγμάτων
3. διαμόρφωση εξωτερικής επιφάνειας